Trong “Nhớ”, nhà thơ Nguyễn Đình Thi có một câu thơ thật giản dị mà sâu sắc, được viết như không, đọc lên thấy thấm thía: Chúng ta yêu nhau kiêu hãnh làm người.
Còn trong “Đất nước”, chỉ cần trích dẫn 6 câu thôi, người đọc đã thấy ngay một bức tranh hiện thực sống động và giàu chất khái quát của một thời kỳ lịch sử trước và sau Cách mạng Tháng Tám.
Đây là hai câu trích dẫn thứ nhất: Ơi những cánh đồng quê chảy máu Dây thép gai đâm nát trời chiều.
Đây là hai câu trích dẫn thứ hai:
Trời thu thay áo mới
Trong biếc nói cười thiết tha.
Đây là hai câu trích dẫn thứ ba:
Nước Việt Nam từ máu lửa
Rũ bùn đứng dậy sáng lòa.
Riêng bốn câu trích dẫn thứ hai và thứ ba, cho thấy thế mạnh của thi ca. Cả một nội dung lớn được “tải” trong một hình thức cách tân nén mà bung nở hoặc bùng nổ hết cỡ, lại chỉ gói ghém trong vẻn vẹn 23 từ. Và bốn câu thơ này cũng là bốn câu thơ đặc sắc mang dấu ấn phong cách Nguyễn Đình Thi.
Nêu thế để thấy: Về mặt bút pháp, nhà thơ Nguyễn Đình Thi là người đa phong cách và có nét quyền biến.
Đến “Mùa thu vàng”, thơ Nguyễn Đình Thi thiên về tự sự, suy tưởng nhưng vẫn là tự sự trữ tình và suy tưởng trữ tình.
Ba khổ đầu là sự trở về mình, trở về một miền ký ức dẫu đã xa nhưng không thể nào quên:
Nào ai biết việc đời đưa rất lạ
Tôi đến một nơi gió núi xôn xao
Trong rừng sâu triền miên tất cả
Như đã về đây từ một thuở nào.
Tác giả “quên hết” để “chỉ thấy trời xanh rộng” và một “mùa thu im lặng”. Không phải không có lúc rơi vào tâm trạng nghi hoặc (“Đã có mùa xuân đời tôi không nhỉ/ Và đã có không cả một mùa hè”) nhưng điều quan trọng là tác giả vẫn hướng tới “một ánh xa”. “Một ánh xa” có thể là một ám ảnh, một nhớ thương, một hướng tới những gì cao hơn cả hiện thực hoặc băng lướt trên hiện thực.
Nhà thơ Đặng Huy Giang
Trong cơn tỉnh thức, tác giả như gạt bỏ tất cả để “thấy rõ một bờ sông” với “bóng áo vải thô một cô gái nhỏ” dưới “hàng trẩu cao đường đỏ lá vàng hoe” với một kỷ niệm cảm động, gần gũi đến máu thịt:
Em tiễn anh lính đi nơi lửa đạn
Môi run run em chúc có ngày về.
Với một người lính ra trận trong tình cảnh “xưa này chinh chiến mấy ai về”, hỏi có lời cầu chúc nào đáng nhớ, thiết thực và lớn lao hơn thế!
Đọc đến hai câu: Em gái ơi tôi vẫn đây còn sống/ Còn em bây giờ ở nơi đâu thì ta hiểu em là ai và mùa thu vàng là mùa thu nào, cho dù Bao nhiêu nước đã trôi bao nhiêu sóng/ Nơi dòng sông xanh in bóng núi cao.
Mạch chìm và mạch nổi của cả tứ thơ là vậy.
Và một lần nữa em cùng mùa thu vàng hay mùa-thu-vàng-em lại được hiển lộ và bay bổng trong hai câu kết đậm chất lãng mạn thi sĩ:
Ôi mùa thu hôm nay nghiêng cánh vàng
Đưa tôi bay về nơi nguồn tìm em.
Nhà thơ Đặng Huy Giang
