Tên tuổi của Andrei Tarkovsky thường lọt vào Top 10 hay Top 6, Top 5 các cuộc bình chọn những đạo diễn nổi tiếng của mọi thời đại. Nhớ tới ông, người ta nhắc tới những bộ phim như Tuổi thơ Ivan, Người vẽ tranh thánh Andrei Rubliov, Stankez… hay bộ phim được làm ở nước ngoài Nỗi buồn nhớ.
Nhiều đạo diễn thường yêu những những nữ diễn viên sắm vai trong các bộ phim của mình hay các nữ trợ lý. Nhưng cũng có người như Andrei Tarkovsky luôn luôn lựa chọn bà vợ của ông làm trợ lý giúp ông khi thực hiện các bộ phim.
Mà bà vợ này cũng kỳ lạ. Cần mẫn, tíu tít lo lắng tới sức khỏe của chồng mỗi khi trời chuyển gió, pha cho ông ly cà phê nóng, hâm lại nồi súp cho bữa trưa của ông… Và bà tuyệt nhiên không để tâm tới những chuyện bay bướm, trăng hoa của đức ông chồng.
Đạo diễn Andrei Tarkovsky
Bà tên là Larisa Cuzilova
Với bà vợ đầu của mình, tên Irma Raus, đạo diễn Tarkovsky sống được 13 năm. Cuộc hôn nhân lần này được bạn hữu và đồng nghiệp của đạo diễn cho rằng khá hài hòa, cũng khá lý tưởng. Nhưng Tarkovsky đã bỏ rơi Irma để tới với bà Larisa. Bà Irma yêu chồng và thực thà tới độ khi bắt gặp chồng và người tình Larisa ở bên nhau, bà đã cố tin rằng Larisa chỉ đang làm mát-xa cho chồng mình thôi. Bà không thể tin nổi cô gái ấy lại là người tình của chồng bà.
Ludmila Boiadzieva, tác giả của cuốn sách Andrei Tarkovsky: Cuộc đời trên thập tự giá tin rằng Larisa đã quyến rũ được Tarkovsky bởi tính thẳng thắn của bà, bởi bà tỏ ra kính trọng, nể vì ông và các đồng nghiệp làm phim của ông. Còn là vì bà nấu ăn rất ngon.
Cũng theo tác giả của cuốn sách, trong thời gian bộ phim đang thực hiện, mọi thành viên đoàn làm phim sống ở khách sạn, nhưng bà Larisa vẫn kè kè mang theo chiếc bếp điện để nấu riêng nồi súp bắp cải đỏ, rán những miếng thịt bà chọn lựa kỹ càng bổ sung vào bữa ăn của chồng.
Bà Larisa cũng không quan tâm tới những chuyện tình tang của ông chồng. Olga, cô con gái của Tarkovsky với người vợ đầu tiên kể lại: “Có rất nhiều người đàn bà cảm mến ông. Bố tôi đã không thủy chung với mẹ tôi. Nhưng những lần gây gổ, cãi vã giữa hai người chẳng mang lại lợi lộc gì”.
Andrei Tarkovsky thường tỏ ý ủng hộ những người đàn bà làm theo ý chồng vô điều kiện. Iaroslav Iaropolov trong cuốn sách Andrei Tarkovsy: Một hành tinh lạ của điện ảnh thế giới đã nhận xét rằng ông đạo diễn này đối xử với chị em theo nguyên tắc “Có ai động tới cô đâu? Tốt nhất là cứ ở yên một chỗ!”.
Trả lời phỏng vấn của nữ phóng viên Irena Bresna, Tarkovsky nói: “Người đàn bà không có thế giới nội tâm của mình và cũng không cần phải có. Thế giới nội tâm của người đàn bà cần hòa tan hoàn toàn vào thế giới nội tâm của người đàn ông”. Cũng nói ngay Tarkovsky thú nhận rằng ông không thật yêu bản thân mình và khuyên mọi người hãy coi đàn bà không chỉ ngang hàng với phái mạnh mà còn tốt hơn đàn ông, nhưng chỉ trong trường hợp… đàn bà thực sự là đàn bà!
Mọi người coi bà như “một cô gái quê còn nguyên tố chất thô mộc”. Ấy vậy nhưng bà đã sống với ông chồng đạo diễn cho đến ngày cuối cùng của đời ông. Cũng lại có nhiều ý kiến cho rằng sự sóng đôi này có điều gì đó thật khó hiểu. Đạo diễn Tarkovsky là “con nhà nòi” (bố là nhà thơ nổi tiếng, mẹ là một dịch giả), tính tình trầm tĩnh, khô khan, rất kiềm chế, còn bà vợ Larisa chảy trong huyết quản “dòng máu vô sản”, cẩn thận, chỉn chu, hơi ồn ào.
Đạo diễn dường như cũng nghĩ rằng gia đình không quấy quả, cản trở gì ông. Tự bản thân ông cho rằng mình không biết yêu, chỉ đôi khi “phải lòng” một người đàn bà nào đó thôi. Nhưng Larisa, bà vợ thứ hai của ông không nằm trong trường hợp này. Natalia Bondachuc (con gái của đạo diễn nổi tiếng Sergei Bondachuc) cũng đã chìm nổi trong một cuộc tình với Tarkovsky.
Bà Natalia nói: “Bạn gái ơi! Anh ta không dành cho bạn! Bạn không thể chịu đựng nổi nột con người như thế. Andrei không như bạn tưởng đâu! Đó là một người rất phức tạp. Anh ta rất hấp dẫn chị em, có thể đi uống, đi ăn suốt một tuần và kết thúc vậy thôi!”. Một trong những tình nhân của Tarkovsky là bạn gái của Larisa, vợ ông. Khi bà Larisa biết rằng bạn gái của mình đã mang thai với chồng bà, bà Larisa đã xử sự như chưa một người đàn bà nào làm như thế: đưa cô bạn gái tới bệnh viện hút thai và thanh toán tiền chi phí.
Bà Larisa lo liệu sao mỗi ngày như một ngày hội đối với ông chồng của mình. Trải khăn mới lên các dãy bàn vào mỗi buổi sáng. Gọi điện mời mọc bạn của chồng gầy cuộc nhậu. Và sung sướng chịu đựng tiếng hò reo chạm cốc của đám đàn ông mừng thành công của ông chồng cho tới 2, 3 giờ sáng.
Bà Larisa cũng sẵn sàng hứng chịu mọi sự gàn quải, cho dù là nhỏ bé nhất của chồng mình. Chịu đựng mọi điều, bà Larisa luôn tỏ ra là một người vợ lịch sự, chiều chồng, chiều khách của chồng. Cái chất “thôn dã” ở bà khiến Tarkovsky lúc nào cũng được cưng chiều như một đứa trẻ. Và Tarkovsky đánh giá cao điều này.
Bạn hữu của Tarkovsky thường nghĩ bà Larisa cần tách xa công việc gia đình, xa đám bạn bè của chồng hơn để sắm vai trò là nàng thơ của ông. Nhưng bản thân bà lại không phật ý khi thấy đã tự đặt mình vào vị trí giữa một con người và một tài năng, và mong sao những người vây quanh ông đừng vô tình tiêu phí phạm tài năng của chồng mình mà thôi.
Trong bất cứ căn hộ nào của Tarkovsky và Larisa khó mà hoàn toàn gọn ghẽ, nhưng bao giờ cũng ấm áp
và thoảng thoảng bốc mùi bánh rán. Bạn hữu bước vào nhăn mũi, nheo mắt hít hà. Nhưng Tarkovsky thích bầu không khí đó. Larisa không đơn giản chỉ giặt ủi áo quần, đốt lò nướng bánh mà còn lo toan mọi khoản chi tiêu trong gia đình.
Tarkovsky, nói đúng ra - là chất lên vai bà vợ toàn bộ gánh nặng lo toan, ngoại trừ những gì liên quan tới việc làm phim của ông. “Đừng trách Larochca. Dường như từ lâu tôi đã không có mặt ở nhà mà!” - một lần Tarkovsky đã ghi vào nhật ký nhu vậy. Không hiếm trường hợp ông chồng vay cả khoản tiền lương trợ lý của bà vợ. Còn bản thân bà Larisa thường nói: bà phải cứu một con người tài từ chính bản thân con người ấy. Bà là vật tế thần của ông.
Những năm cuối đời Andrei Tarkovsky sống với bà Larisa cùng người con trai ở Paris. Một vài năm trước ngày ông qua đời, ông có sang Italy nhưng không quay trở về Nga.Bà Larisa mơ ước một cuộc sống như ở phương Tây. Ở Nga, nhiều bộ phim của ông chất đầy trên giá nhưng không được chiếu rộng rãi vì cơ quan kiểm duyệt yêu cầu cắt bỏ đoạn này, khúc khác.
Nơi đất khách quê người Andrei Tarkovsky vẫn tiếp tục thực hiện thứ điện ảnh mà ông yêu mến, theo đuổi, chừng nào chưa đến năm 1986, ông chưa bị bệnh tật khuất phục. Larisa Cuzilova mất vào năm 1998. Thậm chí sau khi Tarkovsky chết, bà góa Larisa vẫn không thể nào tìm được tiếng nói chung với họ hàng thân tích bên nhà chồng cũng như với những người lãnh đạo quỹ điện ảnh mang tên Tarkovsky.
“Vâng, tôi đã chịu đựng một cuộc đời không dịu ngọt gì. Nhưng tôi tha thứ cho tất cả. Đấy là cây thập tự tôi phải vác trên vai. Đó là trách nhiệm của tôi trước một con người tầm cỡ. Tôi cần phải cứu chồng tôi, để anh có thể làm phim. Nhưng bộ phim sẽ đi vào lịch sử, sẽ tồn tại vĩnh hằng” - Bà Larisa đã một lần trả lời phỏng vấn báo chí như thế.
Tô Hoàng
