Vẽ “Dế Mèn phiêu lưu ký” – hành trình sáng tạo không biên giới

Xuất phát từ ý tưởng vẽ minh họa Dế Mèn phiêu lưu ký từ năm 2014 cho đồ án tốt nghiệp, họa sĩ Đậu Đũa dành 6 năm đồng hành cùng NXB Kim Đồng để hoàn thiện hơn 100 bức tranh minh họa đúng dịp kỷ niệm 100 năm ngày sinh của nhà văn Tô Hoài. Ngay từ thời điểm “thai nghén” ý tưởng, họa sĩ Đậu Đũa đã gặp phải không ít khó khăn nhưng sau cùng chính nhờ sự yêu thích tác phẩm văn học thiếu nhi kinh điển này đã giúp cô có thể hoàn thành một dự án dài hơi với nhiều đột phá.

Họa sĩ Đậu Đũa cho hay: “Đề tài tốt nghiệp của tôi khi đó quy định sinh viên chỉ được phép chọn tác phẩm văn học Việt Nam để vẽ minh họa. Bạn bè xung quanh chọn nhiều tác phẩm văn học kinh điển như: Vợ nhặt, Hai đứa trẻ,… Ban đầu, bản thân tôi cũng không biết chọn tác phẩm nào. Sau quá trình tìm đọc nhiều tác phẩm văn học nổi tiếng tại nhà sách, bất chợt thấy cuốn Dế Mèn phiêu lưu ký do họa sĩ Tạ Huy Long vẽ minh họa, khi ấy tôi đã rất thích cách thể hiện hình tượng dế mèn của họa sĩ và quyết định chọn Dế Mèn phiêu lưu ký để minh họa làm đồ án tốt nghiệp”.

Hành trình đeo đuổi và phát triển tạo hình Dế Mèn, theo nữ họa sĩ 9X khó khăn lớn nhất trong quá trình thực hiện vẽ minh họa Dế Mèn phiêu lưu ký chính là vượt qua được áp lực để vẽ được tác phẩm có dấu ấn cá nhân riêng bên cạnh những tác phẩm đã từng minh họa trước đó đều rất xuất sắc. “Tôi không thể lường trước được những khó khăn phải trải qua. Điển hình là qua nhiều phác thảo khác nhau thật sự không tài nào thoát khỏi cái bóng của họa sĩ Tạ Huy Long khi vẽ dế mèn. Vẽ thế nào cũng hao hao giống đến nỗi giáo viên hướng dẫn khi duyệt đã khuyên nên đổi tác phẩm khác vì nghĩ tôi không thể sáng tạo được tạo hình đột phá so với các họa sĩ đàn anh. Nhưng cuối cùng sau quá trình tìm tòi, học hỏi và thử nghiệm rất nhiều phong cách vẽ khác nhau, tôi đã có được những hình tượng nhân vật trong thế giới Dế Mèn của riêng mình, thoát khỏi khuôn mẫu của những họa sĩ trước đó đã thực hiện một cách thành công” – họa sĩ Đậu Đũa nói.

Mất khoảng 3 tháng để bắt đầu những phác thảo, định hình phong cách minh họa cho Dế Mèn phiêu lưu ký, họa sĩ Đậu Đũa cho biết “phải tham khảo và nghiên cứu rất nhiều” tác phẩm vẽ dế mèn đã được vẽ trước đó bởi các họa sĩ nổi tiếng. Tham khảo nhưng không lệ thuộc, nữ họa sĩ trẻ cho rằng, việc nghiên cứu này “một là để thoát khỏi cái bóng của đàn anh và hai là tham khảo cách ngắt nhịp, chọn cảnh minh họa cho phù hợp”.

“Thực ra mỗi con vật có một đặc trưng được nhà văn Tô Hoài khắc họa tính cách riêng nên việc tạo hình không gặp nhiều khó khăn. Điều khó khăn nhất là làm thế nào để vẽ các nhân vật xuyên suốt cuốn sách sao cho đồng nhất, hợp về màu sắc, phong cách, kiểu dáng và yếu tố thời trang”. Cũng theo họa sĩ Đậu Đũa, hai yếu tố mới lạ và đột phá trong sáng tạo minh họa Dế Mèn phiêu lưu ký của mình đó chính là “tạo hình nhân vật qua trang phục và khung cảnh đậm chất trang trí”.

Khác với những chú dế mèn “trần trụi với thiên nhiên” trong khung cảnh đầm lầy, cây cỏ đã có trước đó, lần đầu tiên thế giới nhân vật trong Dế Mèn phiêu lưu ký được khoác lên mình những bộ Âu phục lịch lãm, chân đi giày... Yếu tố thể hiện cảm xúc hay hành động của từng tuyến nhân vật đặt trong từng bối cảnh theo nhịp truyện cũng được họa sĩ Đậu Đũa chú trọng khai thác để thể hiện gần hơn, giống với thế giới con người. Với phong cách tạo hình đột phá, họa sĩ Đậu Đũa đã mang đến một góc nhìn mới về thế giới dế mèn cho những độc giả đã quá quen với Dế Mèn phiêu lưu ký, đồng thời cũng tạo ra sự tiệm cận đến với đời sống của độc giả đương đại lần đầu biết và đọc tác phẩm qua một “dáng vẻ” mới nhưng gần gũi.

6 năm một hành trình, vẽ Dế Mèn “từ năm này qua năm khác, mỗi năm vẽ một chút, một chút” đúng thực như một cuộc phiêu lưu, sự yêu thích thực sự kết hợp với óc sáng tạo đầy tính thẩm mỹ hiện đại của người trẻ chính là yếu tố căn cốt để nữ họa sĩ 9X có thể vẽ một thế giới Dế Mèn phiêu lưu ký chưa từng có. “Tôi vẽ Dế Mèn phiêu lưu ký với một tâm thế đầy tự hào. Sau đó gặp nhiều khó khăn vì khối lượng tranh vẽ lớn và mất nhiều thời gian vẽ, nhưng nhờ niềm yêu thích nên tôi đủ động lực để hoàn thành” – họa sĩ Đậu Đũa bộc bạch.

Kể từ bản Dế Mèn phiêu lưu ký minh họa lần đầu tiên năm 1959 qua bản dịch tiếng Nga của họa sĩ Ngô Mạnh Lân cho đến nay hành trình vẽ về thế giới dế mèn từ sức gợi trong trang văn Tô Hoài vẫn được tiếp tục và kéo dài qua nhiều thế hệ họa sĩ. Sau họa sĩ Ngô Mạnh Lân, nhiều họa sĩ minh họa và sáng tác tranh từ Dế Mèn phiêu lưu ký để lại dấu ấn như: Thành Chương, Ngô Xuân Khôi, Trương Qua, ở thế hệ họa sĩ mới có: Tạ Huy Long, LinhRab,… Mỗi họa sĩ minh họa đều tạo ra một phiên bản dế mèn khác nhau nhưng vẫn thường đi theo một mô tuýp chung phần nhiều là tạo hình thiên về mô phỏng đặc điểm sinh học của công trùng.

Họa sĩ Tạ Huy Long – người được mệnh danh là “họa sĩ Dế Mèn” với nhiều ấn phẩm vẽ minh họa dế mèn cùng nhiều tác phẩm phái sinh lấy hình ảnh dế mèn như popup, điêu khắc, video art,… cũng từng chia sẻ bí quyết tạo hình nhân vật Dế Mèn của mình đó chính là “không lên gân”. Vượt qua ngoài biên giới sáng tạo hình tượng Dế Mèn của các đàn anh trước đó, là nữ họa sĩ đầu tiên vẽ minh họa Dế Mèn phiêu lưu ký, Đậu Đũa tạo ra những nhân vật của riêng mình, táo báo và khác hẳn những hình mẫu cũ.

Không đi theo công thức vẽ dế mèn chung, với góc nhìn của một họa sĩ trẻ thời hiện đại, Đậu Đũa đã mở ra một thế giới Dế Mèn phiêu lưu ký đúng như NXB Kim Đồng giới thiệu là “một thế giới sắc màu ngọt ngào quyến rũ, vừa xa lạ bí ẩn, vừa kích thích trí tưởng tượng và khát khao cất bước phiêu lưu”.

Thế giới nhân vật Dế Mèn phiêu lưu ký của họa sĩ Đậu Đũa vừa có yếu tố tả thực những loại côn trùng như: Dế Mèn, Dế Trũi, Cào Cào, Bọ Muỗm…với đầy đủ các bộ phận sinh học chân cẳng, thân mình, cơ xương, cánh càng,…vừa có tính nhân hóa bằng phương pháp tạo hình hóa trang cho những nhân vật qua trang phục hay qua cử chỉ, nét mặt,… để thể hiện câu chuyện của thế giới loài người. Một thế giới dế mèn đầy mới lạ, khác biệt mang cái nhìn thẩm mỹ toàn cầu, theo họa sĩ Đậu Đũa đây chính là cách để “thoát khỏi” Dế Mèn của các họa sĩ đàn anh đã từng vẽ.

“Dế Mèn phiêu lưu ký là một tác phẩm kinh điển được rất nhiều họa sĩ lão làng minh họa nên khi bắt đầu vẽ điều đầu tiên phải cố gắng thoát khỏi những cái bóng, phong cách vẽ mà những họa sĩ trước đã thể hiện. Từ đó tôi bắt đầu đi tìm ý tưởng và cảm thấy thích thú với việc mặc quần áo cho nhân vật. Thông qua điều này, tạo hình những nhân vật hợp với thời đại ngày nay, trẻ trung hơn, thời trang hơn, lịch lãm hơn để dễ dàng tiếp cận và được độc giả trẻ đón nhận” – họa sĩ Đậu Đũa chia sẻ.

Nhìn từ minh họa “khoác áo mới” cho Dế Mèn phiêu lưu ký của mình, họa sĩ Đậu Đũa đồng thời cho rằng: “Vẽ minh họa làm mới tác phẩm văn học kinh điển là một vấn đề nên quan tâm đúng mức, đơn giản là tác phẩm văn học không thay đổi phần nội dung còn phần minh họa có thể thay đổi cho phù hợp với thời điểm, tâm lý tiếp nhận và thị hiếu của độc giả thời hiện đại, để tác phẩm tiếp tục được đón nhận qua năm tháng”.

Có thể nói, phiên bản minh họa Dế Mèn phiêu lưu ký của họa sĩ trẻ Đậu Đũa là sự chuyển minh trong hành trình vẽ Dế Mèn của các họa sĩ đương đại. Một hành trình sáng tạo không biên giới, mới mẻ hơn, đột phá hơn, hợp thời hơn và đặc biệt là “người hơn”. Nhưng sau cùng vẫn giữ được tinh thần của tác phẩm, Dế Mèn đi muôn nơi, “đi khắp thế giới kết anh em” mang theo những thông điệp về hòa bình và ý nghĩa nhân văn cao cả.

Thái Gia Khánh