Ông Văn Thành Nhân trong phim "Sinh tử" là ai?

 Thành Văn Nhân là một cán bộ luân chuyển từ Trung ương, mong muốn đổi mới bộ mặt chính quyền và phát triển nền kinh tế tỉnh, Bí thư Nhân đã phát động cuộc chiến chống tham nhũng, thông qua đó thực hiện khao khát làm trong sạch bộ máy lãnh đạo địa phương, tính thượng tôn pháp luật và sự ấm áp của tình người. Nguyên mẫu của vị bí thư chính trực này là ai? Trong một chuyến về thăm chiến trường xưa của nhóm cựu chiến binh, tôi đã phỏng đoán và được tác giả kịch bản bộ phim - nhà văn Phạm Ngọc Tiến, một cựu sinh viên khoa Văn Đại học Tổng hợp Hà Nội im lặng... thừa nhận.

Tháng Năm năm ngoái, cánh lính Mặt trận đường 7 Lào chúng tôi có chuyến trở về thăm lại chiến trường xưa. Trước ngày đi, Thái Kế Toại - Nhà thơ Lê Hoài Nguyên điện cho tôi: “Nhớ trong danh sách có thằng Phạm Ngọc Tiến nhé. Nó cũng là lính trung đoàn  mình  đấy!”. Điện chưa dứt, lại thấy “ông” Giám đốc NXB Văn học Anh Vũ gọi điện: “Chú ơi, nhớ có tên bố nuôi cháu đấy nhé. Bố nuôi cháu là Phạm Ngọc Tiến, trước cũng tứng lính pháo ở Lào đấy!”

 Nghĩ hai cái thằng này, ai chứ Tiến với tôi thì nào xa lạ. Đã đành bây giờ nó là nhà văn, nhà biên  kịch nổi tiếng, nhưng ngày ấy đời lính, đời pháo thủ cũng đào công sự, vác đạn cho bỏ bu ra chứ ai mà còn lạ. (Thằng này tôi nhớ lại còn dại gái nữa. Ngày nó phải lên trạm xá trung đoàn, mất đứt với các em nuôi quân trạm xá bao nhiêu là mảnh dù, mà nào đâu có được xơ múi gì, có phải thế không hả Tiến?) 

 Có Tiến ngồi trên xe đường dài, anh em mừng lắm. Bởi thằng này vừa lợi khẩu, vừa duyên lắm, sẽ được nghe nó kể cho cơ man nào những “hậu trường" chung quanh những bộ phim truyền hình do nó làm biên kịch: “Chuyện làng Nhô”, “Đất và Người”, “Ma làng”, “Gió làng Kình”… Quả như rằng, trên xe lính ta dồn dập những câu hỏi, dồn dập những tâm tư để Tiến kể miên man suốt đường dài...

 - Này, các ông nhé, ngày nhỏ đọc ông Nam Cao ấy mà, cái nhân vật Chí Phèo gieo vào tôi những ấn tượng mạnh khủng khiếp nhé. Có lẽ đây là nhân vật duy nhất trong lịch sử văn học nước nhà sừng sững tồn tại trong cuộc đời như một tượng đài bất chấp thời gian đấy! Khi Chí Phèo từ trang sách “nhảy” lên màn ảnh thì cái ấn tượng kia, kỳ lạ, vẫn không hề vơi giảm. Ai đã đọc Nam Cao, mê thích hoặc sợ hãi Chí Phèo đều khó cưỡng lại sự chấp nhận đến mặc nhiên hình hài diễn viên Bùi Cường thủ vai nhân vật này.

 Bùi Cường là một diễn viên, đạo diễn có tài nhưng kể từ khi anh đóng vai Chí Phèo thì mọi sự anh làm, dù tài đến mấy cũng bị cái gã “du thủ du thực” kia che khuất lu mờ hết. Thậm chí, ở ngoài đời, Bùi Cường là người hiền lành nhưng cái bóng của Chí Phèo lớn đến mức khi tiếp xúc với anh bây giờ, tôi vẫn ngần ngại e sợ. Nói dại, lão mà nổi máu “Chí” lên bổ cho cái vỏ chai vào đầu thì có mà toi là cái chắc.

Phải công nhận Bùi Cường diễn Chí Phèo tài, từ cái nhướng mày, cái nhếch mép, nhất là cái sự di chuyển của anh “Chí” say, chao ôi sao mà đạt, mà giống. Cái sự giống này cũng thần tình, rặt từ hình dung của mọi người nghĩ về anh “Chí” mà ra. Khiếp thế! Lớn lên, theo đuổi nghề văn, cố gắng học hỏi làm mới, trường phái cách tân này nọ đến đâu thì bao giờ trước trang giấy tôi vẫn cứ lẩm nhẩm tâm niệm như một thằng ngộ cái câu đã trở thành thần chú: “nhân vật, nhân vật”...

Khi học đòi chúng bạn chuyển sang viết kịch bản thì cái “nhân vật” này không chỉ còn là bức thiết, là ám ảnh mà thực sự là một yêu cầu bắt buộc, thậm chí là quyết định sự thành bại của tác phẩm. Vẫn biết tài thấp, xí xớn múa may chứ không thể theo được tiền bối để tạo dựng ra được những nhân vật để đời nhưng chí ít cũng phải cố gắng để nhân vật của mình người phải giống người chứ đừng giống ngợm hoặc nửa người, nửa ngợm...

 Cái nghề làm phim trên giấy, ấy là nói công việc của biên kịch khi dựng câu chuyện lên thì quan trọng bậc nhất ấy là cái anh “nhân vật”. Khổ nỗi cái sự “dựng” này trong hình dung của mình, xây đắp của mình nhưng khi thực hiện nghĩa là mang đi quay thành phim thì công việc lại là của đạo diễn. Thành thử nhiều khi hình dong vóc dáng mình “sinh” một nẻo thì đạo diễn lại “dưỡng” một đằng, lắm khi tréo ngoe đến phát khóc. Thế nên khi đã có chút ít kinh nghiệm, bao giờ cái thằng tôi cũng phải chọn đạo diễn “hâu hẩu” với mình để tránh cái chuyện cười ra nước mắt kia. Có được đạo diễn hẩu nghĩa là mình có sự đồng thuận, vậy thì tốt nhất là chọn trước diễn viên cho cái nhân vật mình sắp viết cho chắc cú. Bởi sau mọi sự thì thành bại đều nằm ở khâu diễn viên này cả. Đấy, cái sự làm phim nó lằng nhằng thế đấy…

 Khi bắt tay làm “Ma làng”, đạo diễn Nguyễn Hữu Phần mặc định luôn một loạt nhân vật. Vai Tòng chắc chắn phải là Bùi Bài Bình rồi. Quả nhiên Nguyễn Hữu Phần đúng. Bùi Bài Bình bằng tài năng, tâm huyết đã thể hiện quá xuất sắc nhân vật Tòng. Thừa thắng, đến “Gió làng Kình”, Bùi Bài Bình lại được giao vai nhân vật trưởng thôn Khuếnh. Không còn gì phải bàn thêm, người khó tính nhất cũng không thể chê diễn xuất của anh. Tôi ngờ rằng tài đến mấy thì Bùi Bài Bình cũng khó có thể quay về những vai chính diện cũ được nữa.

Mà không chỉ Bùi Bài Bình, diễn viên Hồng Sơn, tài năng thì đương nhiên rồi nhưng anh này cũng nổi tiếng ở những vai nghiêm chỉnh, chính diện, đánh đùng một cái vào vai anh nông dân Dỏ trong “Ma làng” say bí tỉ suốt ngày, cũng một dạng “Chí” bô nhếch. Bản thân diễn viên cũng thấy ngại, vậy mà kết quả quá sự mong đợi. Trong “Gió làng Kình”, diễn viên Công Lý vào vai Khoái, một kẻ lưu manh, một thứ mõ làng có chút ngu ngơ. Anh này có câu chửi cửa miệng “Thánh họ” là loại vai hài hài, nhộn nhộn cần thiết để giãn mạch truyện, giảm thiểu sự căng thẳng trong phim.

Khi kịch bản chưa được chữ nào tôi đã nhắm đến Công Lý. Có điều tay này bấy giờ giở chứng rất ngại đóng phim, chỉ thích lái xe rong chơi uống ruợu. Nghĩ đi nghĩ lại mãi chỉ có Công Lý mới phù hợp, tôi bèn nghiến răng bày một tiệc rượu mời Lý. Rồi chuốc, ly cụng chan chát, véo von hót ca chích chòe kích động, ruợu tầm tầm, Công Lý vỗ đánh bốp vào tay tôi đầy hào sảng: “Xong!”.

Tôi biết tỏng là rượu nói nhưng có nhân chứng là mấy diễn viên bạn, vật chứng là cả đống xương con ba ba hai cân chín, cộng với mấy vỏ chai rỗng, có mà chối. Quả nhiên, hôm sau tỉnh ruợu, Công Lý gãi gãi cái đầu trụi tóc nom như con dúi già rụng lông tính lật kèo bằng võ bài bây nước đôi: “Nhưng em phải thích kịch bản mới đóng đấy. Để em đọc xong mới quyết định". Nhất trí, có mà chạy đằng trời.

Công Lý vào vai cứ ngọt như không, tôi toan tính đợi xong xuôi “Gió làng Kình” mới tính sổ lại cái vụ “đầu tư” tốn kém kia.

Lại có không ít nhân vật đã được tạo ra từ những toan tính kiểu này. Diễn viên Hán Văn Tình có cái đầu rất lạ, trọc nhẵn thín một vệt từ trán đến đỉnh đầu và một khuôn mặt rất láu, tôi xem anh này đóng một vài vai ngăn ngắn trên truyền hình thấy thích, thấy thú, vẫn bụng bảo dạ thể nào có dịp cũng tương anh ta vào phim. Đến khi cùng nhà văn Khuất Quang Thụy viết kịch bản “Đất và Người” chuyển thể từ tiểu thuyết “Mảnh đất lắm người nhiều ma” của nhà văn Nguyễn Khắc Trường, thì khuôn mặt Hán Văn Tình hiện lên rành rẽ và đầy thúc ép. Tôi quyết định xây dựng nhân vật Chu Văn Quyềnh cho Hán Văn Tình đóng. Nói xây dựng vì trong tiểu thuyết nhân vật Quyềnh chỉ xuất hiện rất ít nên buộc phải tạo ra một Quyềnh khác, dày dặn hơn, khác cả về số phận lẫn tính cách. Tôi bèn gặp Hán Văn Tình mời. Anh này xưa nay chưa bao giờ gặp tôi nên có bất ngờ vì lời mời, dè dặt hỏi lại vai thế nào. Lúc đó dù Tình là người lạ, tôi vẫn nói chắc như đinh đóng cột, đại loại vai hay dở thế nào tôi chưa biết nhưng chắc chắn anh sẽ mất tên.

Sau này Hán văn Tình đã là Quyềnh rồi mới tâm sự: “Lúc bác nói, em nghĩ thằng cha này bốc phét chắc là một dạng thần kinh, làm đếch gì có cái vai ấy. Không ngờ…”. Hán Văn Tình sau khi “Đất và Người” chiếu, đi đâu cũng bị thiên hạ gọi là thằng Quyềnh. Mức độ mến mộ đến người trong cuộc cũng không ngờ. Dạo tôi sửa nhà, đám thợ nhất quyết đòi bằng được phải dẫn Quyềnh về nhà. Rồi liên hoan, việc này việc nọ đến khổ cái thằng tôi lại phải nhờ vả Quyềnh đến cho thông việc. Được cái Hán Văn Tình không như một vài diễn viên ngạo mạn khác, khi thành công hay có tật chê bai từ kịch bản đến đạo diễn nhằm đề cao mình, anh luôn nhũn nhặn khiêm tốn nhé... 

 Lính ta trên xe nghe chuyện làm phim của biên kịch tài ba Phạm Ngọc Tiến cứ há hốc mồm như nghe chuyện ông Nhà  văn Sholokhov  bên Nga. Ừ cũng là cái  lạ, vẫn cái thằng pháo thủ năm xưa trận chiến đấu nào “ban căng" quá, khẩu đội trưởng thương nó lại cho nó làm cái vai “tiếp đạn” đễ giữ cái gáo cho nó có ngày về với Bu, thế mà hôm nay  nói chuyện phim ảnh nghệ thuật cứ làu làu, cứ như có bùa mê lòng người. Tài lắm. Máu lắm. Hầm hố dũng khí lắm. Mà cũng tao nhã văn chương lắm…

 Anh em quan tâm lại hỏi sang chuyện hiện thời, rằng dạo này ông đang sáng tác gì, có phim nào mới không? Thì bảo ngay có cái phim “Sinh tử” viết ròng rã gần 10 năm nay, đã xong phần kịch bản, chữa đi sửa lại cũng hơn chục lần, gai góc lắm, nhạy cảm lắm, máu lắm... đang được ông đạo diễn Khải Hưng đưa vào  bấm máy. ”Này, nghe tên “Sinh tử” cũng là quyết liệt lắm bác nhỉ. “Có gay cấn đến mức “chuyện làng Nhô” hay "Gió làng Kình” hay  không?”. Phạm Ngọc Tiến xua xua tay: “Chưa được tiết lộ vì đang quay, nhưng anh em cứ yên tâm đi. Tiến này năm xưa ngồi trên mâm pháo đánh đấm thế nào, thì nay ngồi trên bàn viết với cây bút cũng thế thôi, éo biết sợ thằng nào đâu nhé…”

 Khiếp. Nghe Tiến nói khẩu khí quá, anh em cựu chiến binh là cứ xanh hết mắt, hết nhìn sang bác Trần Nhương ngồi bên Tiến, sang  Mai Nam Thắng hay  Vương Trọng, Thái Kế Toại... là những cây bút lão làng xem ý tứ các lão này thế nào. Không biết rồi cái anh "sinh tử này”,  đánh đấm dữ dằn nhạy cảm thế,  liệu có ra được không.

 Đế trấn an cho anh em, cậy chỗ thân tình, tôi ghé tai hỏi Tiến: "Thế bên nguyên trong phim, người lãnh đạo to nhất trong phim là cỡ gì, tên là gì?". Tiến bảo không tầm thường  đâu anh ơi, không phải cỡ Ma làng hay Trưởng thôn, Chủ tịch xã nữa, mà là cỡ Bí thư Tỉnh ủy, Ủy viên TW, tên gọi là “Văn Thành Nhân”.

 - Thế ông này là em ruột hay anh ruột ông nhạc  sỹ Văn Thành Nho sáng tác cái bài "Đất nước lời ru" hả anh - Một ông cựu chiến binh (chắc là mê man âm nhạc, bỗng hứng chí lên hỏi làm Phạm Ngọc Tiến cứ ngớ người - bởi có bao giờ thằng này chú ý tới nhạc nhẽo gì hay chú ý tới ai, ngoài những Anh Thư, Khải Hưng, Bùi Bài Bình, Trần Đăng Tuấn mà thôi…

 Tôi thở phào một cái, “nói leo” với đồng đội giả lời giúp cho Phạm Ngọc Tiến:

 - Văn Thành Nhân tức là học Tổng hợp Văn nên người, tôi trộm nghĩ thế có phải không chú Tiến!

 Mọi ngươi vỗ tay đôm đốp. Thở phào. Thế là chỉ ít ngày nữa sau chuyến đi thăm lại chiến trường xưa này về, chắc hẳn sẽ được xem “Sinh tử” – cuộc chiến đấu mới của người đồng đội của mình...

Nhà văn Châu La Việt