Trước kia, ngôi nhà này thuộc đất phường Diên Hưng, tổng Hữu Túc (sau đổi là tổng Đông Thọ) huyện Thọ Xương, phủ Hoài Đức. Nay di tích này thuộc phường Hàng Đào, quận Hoàn Kiếm, Hà Nội. Ngôi nhà ban đầu được xây dựng theo lối cổ quay hướng đông có hai tầng thấp. Nhà là cửa hàng bán tơ lụa, vải vóc của hiệu Phúc Lợi nằm giữa khu buôn bán sầm uất nhất kinh thành.
Căn nhà 48 Hàng Ngang (phường Hàng Đào, quận Hoàn Kiếm, Hà Nội) - nơi Bác Hồ khởi thảo Bản Tuyên ngôn Độc lập. Ảnh Tư liệu
Hồi đó, chủ ngôi nhà là ông bà Trịnh Phúc Lợi, đầu thế kỷ XX, ông bà Lợi đã trao cho vợ chồng người con lớn là Trịnh Văn Bô quản lý, ngôi nhà được sửa sang tôn tạo theo lối kiến trúc hiện đại thời thuộc Pháp. Nhà có bốn tầng, tầng dưới làm cửa hàng bán tơ lụa tầng hai và tầng ba có nhiều phòng dùng làm phòng tiếp khách, phòng ăn, phòng ngủ; tầng tư, ngoài phòng dùng làm kho chứa hàng còn có một sân thượng phơi phóng. Ngôi nhà chạy dài, sâu hun hút theo kiểu “nhà ống” truyền thống, mặt trước là cửa hàng, còn mặt sau quay ra số 35 Hàng Cân.
Với địa thế nằm lọt giữa khu buôn bán sầm uất, người đi lại lúc nào cũng đông đúc, hơn nữa khách hàng ra vào nhiều, cho nên ngôi nhà đã sớm được chọn làm địa điểm đón lãnh tụ Hồ Chí Minh. Hơn thế, gia đình ông bà Trịnh Văn Bô là một gia đình yêu nước, được giác ngộ cách mạng và là một trong những cơ sở cách mạng tại nội thành, cho nên khi Hồ Chủ tịch từ chiến khu Việt Bắc về Hà Nội, ngôi nhà 48 Hàng Ngang đã được chọn làm nơi ở và làm việc của Người cùng các đồng chí trong Thường vụ Trung ương Đảng trong những ngày đầu cách mạng.
Căn phòng nhỏ ở tầng 2 tại số nhà 48 Hàng Ngang nơi Bác ở và làm việc. Ảnh Tư liệu
Phòng tiếp khách của Bác tại số nhà 48 Hàng Ngang. Ảnh Tư liệu
Một góc nhỏ trong ngôi nhà số nhà 48 Hàng Ngang. Ảnh Tư liệu
Trong chuỗi sự kiện lịch sử trọng đại tháng 8/1945, ngày 22/8/1945, Bác Hồ về đến Thủ đô. Các đồng chí Võ Nguyên Giáp, Trường Chinh đã đưa Bác tới ngôi nhà 48 phố Hàng Ngang, xe ô tô đưa Bác không đỗ ở cửa trước mà đi vòng lối cổng sau thuộc phố Hàng Cân vào tận sân trong.
Bà Hoàng Thị Minh Hồ, vợ ông Trịnh Văn Bô kể: “Tôi nhớ lần đầu tiên Chủ tịch Hồ Chí Minh đến nhà tôi. Người mặc rất giản dị, áo nâu, quần soóc nâu, đội mũ dạ, đi dép cao su con hổ trắng, tay cầm can. Khi Người bước vào nhà, vợ chồng tôi ra chào. Chúng tôi đưa Người lên gác ba, nơi tôi đã dọn sẵn một buồng đủ tiện nghi để Người ở. Sau đó, Người lại xuống tầng hai ở luôn cùng các đông chí của mình và làm việc tại đó”.
Trong tác phẩm Những năm tháng không thể nào quên, đồng chí Võ Nguyên Giáp đã viết: “Về Hà Nội, chúng tôi ở phố Hàng Ngang. Thành uỷ đã bố trí cho chúng tôi ở lại một gia đình cơ sở. Anh chị chủ nhà đã dành cho chúng tôi một tầng gác hai. Bác được mời lên tầng ba làm việc cho yên tĩnh. Nhưng Bác không thích ở một mình, cùng xuống ở với chúng tôi”.
Căn phòng ở tầng hai, dùng làm phòng họp của Bác với các đồng chí trong Thường vụ, rộng chừng 60m2. Chính giữa phòng là một chiếc bàn chữ nhật có kích thước lớn bằng gỗ mầu cánh gián sẫm, tám chiếc ghế tựa mềm bọc nỉ xanh phủ trắng. Tại đây, Hồ Chủ tịch đã chủ trì cuộc họp thường vụ Trung ương Đảng để chuẩn bị cho việc ra mắt Chính phủ lâm thời trước quốc dân vào ngày 2/9/1945.
Sát tường là một hàng ghế năm chiếc, đồng chí Võ Nguyên Giáp thường dùng để nghỉ sau những lúc làm việc mệt mỏi. Góc phải phía ngoài của phòng họp còn có một chiếc bàn nhỏ và một chiếc ghế tựa cũng được bọc nỉ phủ vải trắng. Trên bàn là chiếc máy chữ mà Bác Hồ đã dùng từ chiến khu Việt Bắc đưa về. Đây là chiếc máy chữ mà Bác dùng để soạn các chỉ thị của Đảng và soạn thảo Tuyên ngôn Độc lập.
Qua hành lang sang phía ngoài là hai căn phòng, một phòng của Bác và một phòng tiếp khách. Phòng khách có ban công nhìn ra mặt phố Hàng Ngang. Căn phòng rộng chừng 50m2, có cửa kính, cửa chớp, che rèm lụa trắng. Sát tường phía bên trái có kê một chiếc tủ và một đi-văng ở góc, nơi các đồng chí bảo vệ thường ngồi quan sát.
Căn phòng nhỏ Bác ở diện tích khoảng 20m2, đồ đạc rất đơn sơ. Góc trong kê một chiếc bàn tròn, một chiếc ghế bành có tựa cao, bọc vải trắng. Góc bên đặt một chiếc đi văng, một chiếc tủ gỗ màu cánh gián và một chiếc giường vải xếp Bác vẫn nằm.
Chính tại căn phòng nhỏ bé này, Bác Hồ đã khởi thảo bản Tuyên ngôn Độc lập khai sinh nước Việt Nam dân chủ cộng hoà.
Lê Hồng Thiện (st)
(Theo Hà Nội di tích lịch sử văn hoá và danh thắng)
