Có một mùa hè lớp 9, tôi xin mẹ tôi 10 đồng để theo các anh Phó Đức Phương, Nghiêm Đa Văn, Nghiêm Bá Hồng đi chơi miền Đông Bắc: Hải Phòng, Quảng Ninh. Anh Phó Đức Phương đang là sinh viên trường nhạc, anh Nghiêm Đa Văn là thầy giáo mới được chuyển từ đất lửa Hà Tĩnh ra Hà Nội về báo Người giáo viên nhân dân, còn anh Nghiêm Bá Hồng là thầy giáo cấp 2 trường làng Tam Dương ở Thanh Oai, Hà Tây. Thế nhưng cả ba anh đều thuộc diện tên tuổi, vì có bài hát, có nhạc cảnh thiếu nhi như “Cơn mưa đằng đông”… phát trên làn sóng Đài Truyền hình Việt Nam, cả nước đều được nghe, người lớn trẻ con sướng miên man.
Chuyến đi theo các anh về miền Đông Bắc cũng là lần đầu tiên một thằng trò nhỏ yêu thơ ca là tôi được mở mắt, được tiếp xúc với các văn nghệ sỹ trẻ Hải Phòng, Quảng Ninh (Trần Tự, Lê Điệp, Nguyễn Khắc Phục, Vũ Ngọc Quang, Văn Sửu, Vũ Ân Khoa, Trịnh Hoài Giang, Thanh Tùng... rồi Lê Hường, Lý Biên Cương, Tô Ngọc Hiến...).
Họ đều là những nhà thơ, nhà văn, nhạc sĩ trẻ tràn trề tình yêu thơ ca, quý mến bạn bè, dù cuộc sống thời chiến tranh thiếu thốn mọi bề, nhưng vẫn tổ chức tiếp đón các anh Phó Đức Phương, Nghiêm Đa Văn, Nghiêm Bá Hồng rất thịnh tình, đàn hát thâu đêm, khiến thằng nhóc là tôi cũng được hưởng nhờ... (Bởi thế 10 đồng mẹ cho chỉ mất 1 đồng tiền mua vé tàu, còn 9 đồng không biết tiêu gì nên mang đi rồi lại mang về...).
Cũng bởi thân tình với anh Phương, nên tôi hay đến nhà anh ở Bát Đàn chơi (sau này đi bộ đội sang tận Lào mà ngày anh cưới vợ ở Hội trường Bộ Tài chính, tôi còn xin về dự được). Cũng bởi thế mà quen thân với hầu hết anh chị em trong nhà, từ anh Phó Đức Vạn, anh Phó Đức Trù, chị Phó Thị Ngọc, thằng Phó Đức Quang, em út của anh Phương (Còn anh Phó Đức Vinh nữa nhưng tôi chưa được gặp). Quang trạc tuổi tôi, hiền lành ít nói. Ngôn ngữ thể hiện của nó cũng là tiếng đàn violon, như anh Vạn, anh Trù...
Người anh cả Phó Đức Vạn là một trong những nhạc sĩ đầu tiên của Đài Tiếng nói Việt Nam. Anh kéo violon. Ngày ấy anh đang yêu say đắm chị Trịnh Thị An - một pianis tài hoa và quý phái. Một buổi kia, anh bỗng thấy trong đống giấy vụn có một bản nhạc viết bằng bút chì để vương vãi. Cầm lên lẩm nhẩm đọc. Giật mình. Không nhẽ thằng Phương nhà mình mà viết được thế này. Tối, chờ ông em đi học về, mới cầm bản nhạc đến hỏi “Cậu viết đấy à?” Phương gật đầu “Vâng em viết!” - “Lúc nào?” - “À, mấy hôm trước về quê Thuận Thành, buổi trưa trèo lên cây ổi ngồi chơi, nhìn xa xa ra cánh đồng, thế là tức hứng lên ngồi viết anh ạ”.
Anh Vạn gật gù: “Viết hay đấy. Để anh giới thiệu cho mấy ông biên tập ở đài xem sao”. Đánh vèo một cái, chưa đầy một tháng sau, “Những cô gái quan họ” vang lên khắp hang cùng ngõ hẻm, và cũng đánh vèo một cái, tên tuổi Phó Đức Phương nổi lên như cồn. Nhất là anh mới 22 tuổi. Tài năng quá, hứa hẹn quá, tương lai quá. Ông Tố Hữu nức nở khen và ví bài hát của anh Phương ngang với “Quảng bình quê ta ơi” của nhạc sỹ tên tuổi bậc nhất lúc ấy là Hoàng Vân…
Cũng vì bởi âm vang “Cô gái quan họ” như thế, nên sau khi tốt nghiệp trường nhạc, anh Phương được nhiều đoàn nghệ thuât xin. Có lẽ Thái Bình nhiệt tình hơn cả, nên Bộ đưa anh về Đoàn ca múa Thái Bình. Hồi này tôi lại được gọi từ chiến trường ra Hà Nội dự một trại viết văn quân đội nên được anh Phương rủ xuống Thái Bình. Phải nói quê hương 5 tấn nghe tên tuổi anh, đón anh tưng bừng lắm, nhất là các nghệ sĩ của đoàn ca múa. Khi này đang chiến tranh, đoàn sơ tán về Vũ Thư (sau này có con gái đầu lòng, anh Phương đặt tên con là Vũ Thư - tên rất đẹp và nhiều kỷ niệm).
Nhạc sĩ Phó Đức Phương
Có một buổi trưa, anh Phan On chỉ huy dàn nhạc chiêu đãi anh Phó Đức Phương bằng được một bữa “mộc tồn”, tức thịt chó. Hôm ấy có nhiều nam thanh nữ tú của đoàn, nhất là hai em diễn viên múa xinh đẹp là Thanh Vân và Hà Xuyên (sau này Hà Xuyên là diễn viên điện ảnh). Trong một mái nhà gianh giữa cánh đồng, mọi người xếp bằng tròn trên chiếc chiếu rải giữa nhà, quanh một chiếc mâm đã sẵn chai rươu nút bằng lá chuối khô, chưa kịp rót ra mà hương đã bay nồng nàn, lại thêm mùi thịt nướng ngào ngạt từ dưới bếp đưa lên, tôi phải nói thật thằng nào cũng nuốt trộm nước miếng ừng ực…
Đặc sắc hơn nữa là còn có món mà ông chủ quán nói ngọng líu ngọng lô xoa xoa tay hoan hỉ: “Hôm lay nhân có bác Phương “cô gái nàng quan họ” về, nhà em có món đặc sản nà tiết canh chó kính mới bác Phương mời các bác. Em chẳng lói quá chứ các bác cứ đi đàn hát khắp cái tỉnh Thái Bình lày, xem ở đâu có bát tiết chó đặc sắc như nhà em không?”.
Nói thật tôi thì choáng váng, bởi cả đời đã ăn tiết canh chó bao giờ đâu, hãi lắm. Nhưng trộm nhìn sang anh Phương anh On, thấy các anh vô tư nâng ly, lại xắn bát tiết ăn hồ hởi, nên tự bảo cũng phải liều “nhắm mắt đưa chân” thôi. Nổi tiếng như Phó Đức Phương, đẹp giai như Phó Đức Phương, tài hoa như Phó Đức Phương còn chẳng sợ, nữa là cái giống vô tài bất tướng như mình. Thế là nâng ly, xúc tiết canh, chạm cốc cứ chan chát. Đời mấy khi vui!
... Với thằng em út của anh Phương là Phó Đức Quang, sau này đi chiến trường tôi ít gặp nó. Không dè nó cũng lên đường nhập ngũ, rồi đi học và sau về dạy sáng tác chỉ huy ở trường Đại học Văn hóa Nghệ thuật Quân đội. Nó cũng là một người lính. Đường đời trăm ngả, gần đây tôi mới gặp lại nó. Cũng hơn 40 năm rồi. Giữa đám đông, nó vẫn nhận ra tôi, gọi Việt, Việt ơi làm tôi xúc động quá. Thế là kéo nhau ra một quán cà phê ngồi hàn huyên. Bao thứ chuyện. Nhất là chuyện nghệ thuật, chuyện người lính, rồi chuyện anh chị em con cháu họ Phó trong nhà.
Phó Đức Quang cho hay ở thế hệ tiếp nối họ nhà Phó tiếp tục có thêm những nghệ sĩ, nhất là thằng Phó Đức Hoàng con anh Phó Đức Phương, mới đi tu nghiệp âm nhạc ở Mỹ về, tài năng lắm, chắc chắn bác Phương là người có phúc vì có “thằng con hơn cha”...
Hôm gặp mặt Hội Nhà văn Việt Nam ở TP Hồ Chí Minh, nhà thơ Lê Điệp chỉ tôi nói oang oang với anh em cùng bàn: “Tôi nhớ cái ngày thằng này còn là nhóc con theo các ông Phó Đức Phương, Nghiêm Đa Văn, Nghiêm Bá Hồng xuống Hải Phòng chơi. Tôi còn xếp cho theo một con tàu lênh đênh trên biển về chơi Hạ Long, Quảng Ninh nữa. Thế mà cũng 50 năm rồi. Nghiêm Đa Văn thì đã mất sớm. Hôm rồi tôi gặp Nghiêm Bá Hồng thấy thương nó quá, hình như bị tai biến, tay chân như liệt rồi. Chỉ còn Phó Đức Phương hôm rồi lên ti vi hát “Tiên Tửu” gì đó với hai cô Thanh Thanh Hiền và Thúy Ngoan, thấy vẫn còn sung lắm. 75 tuổi rồi mà vẫn còn hát múa tưng bừng như thế, cũng chẳng được mấy người!”.
Chuyện, bác Phương tôi từ xa xưa đã có truyền thống “Nắng mưa nhọc nhằn vẫn tươi duyên” mà lại.
“Chảy đi sông ơi”, dẫu tuổi gì thì hãy cứ miên man mà chảy anh Phương nhé, cả âm nhạc, cả cuộc đời.
“Ơi con sông hiền hòa, chở đầy nước ngọt phù sa/ Ơi con sông thiết tha, ấp ôm bến bờ xứ sở/ Sông mấy ngàn năm tuổi, miệt mài chảy mãi khôn nguôi/ Chuyện bao đời sông biết cả/ Mà sao vẫn trẻ mãi không già”.
Anh viết về sông, về núi, mà cứ như tự họa về mình...
Châu La Việt
