Đó là những trang viết đậm chất lính, cái chất lính một cực thì rất dũng cảm, gan lì, chẳng nề gian khó, tả tơi trải qua những thử thách lửa đạn khốc liệt, chứng kiến tận mắt nhiều hy sinh mất mát của đồng đội, cực khác lại rất hào hoa, thậm tinh nghịch, thậm đa tình.
Tôi và nhiều bạn đọc rất thích những trang anh viết về chân dung các nghệ sĩ như Tân Nhân, Nguyễn Tài Tuệ, Trần Hiếu, Trung Kiên, Lê Dung, Ngọc Tân, Quang Lý, Trần Tiến, Tất Bình, Trương Nhuận (Có lẽ anh là một trong những người viết hay, cảm động nhất về họ). Ngồn ngộn chi tiết đắt giá, bụi bặm và lộng lẫy lung linh, vất vưởng và sang trọng. Ào ạt và ăm ắp những cảm xúc thăng hoa. Nghèn nghẹn nước mắt. Chan chứa tình người. Đó là những trang viết như nhà văn Đỗ Chu đã dặn anh: “Hãy viết như mẹ anh từng đã hát. Ngậm từng chữ, nhả từng câu, đau như lòng tằm và quý phái như tấm lụa tơ tằm. Say mê tột cùng và thương nhớ cũng tột cùng”.
Nhà văn, nhà thơ Châu La Việt
Nhà thơ Hữu Thỉnh, trong lời tựa tập thơ 5 bài thơ và 5 câu chuyện về lính đã viết: “Châu La Việt cầm bút khá sớm, mặc áo lính càng sớm hơn. Những năm tháng ở chiến trường, anh đã tự thể nghiệm ở khá nhiều thể loại, nhưng say đắm nhất vẫn là thơ”. Châu La Việt có những đoạn thơ, bài thơ được bạn đọc thường hay nhắc: “Khi ra chiến trường /Chúng tôi xếp hàng ngang/ Không ai muốn lùi bước/ Khi đi nhận lương thực/ Chúng tôi xếp hàng dọc/ Đồng chí khỏe đứng sau/ Đồng chí yếu đứng trước/ Đồng chí nào thương tật/ Đề nghị xếp lên đầu”(Bộ đội), “Đánh trận xong mới sực nhớ ra mình/ Nửa đêm rồi hành quân chưa ngủ”(Chiều sau trận đánh), “Tiếng sáo tre lơi lả cánh diều/ Tiếng vĩ cầm xao động ngôi sao chiều/ Nếu như rồi chẳng có/ Hẳn chiến trường sẽ chỉ toàn bom nổ/ Trái tim mình biết đập làm sao”(Sức còn lại để hát).
Một số tác phẩm của Châu La Việt
Sau những trăn trở, lần này anh lại tiếp tục thể nghiệm trong thơ: Dòng sông thơm hương cỏ xương bồ, trường ca anh viết về Tố Hữu nhân kỷ niệm 100 năm ngày sinh của nhà thơ. Châu La Việt tâm sự khi viết trường ca này: “Tôi ngồi lặng lẽ trong một căn phòng của Trại viết do Nhà xuất bản của những người lính tổ chức , và nhìn ra biển rộng. Và rồi trong sóng biển Vũng Tàu, tôi viết trường ca Dòng sông thơm hương cỏ xương bồ.Viết theo thể thơ 7 chữ cổ kính, đúng như thể thơ nhà thơ Tố Hữu đã viết trường ca Theo chân Bác. Tôi chỉ thầm nghĩ một điều: Phía trước là kỷ niệm 100 năm Ngày sinh của Tố Hữu - Một nhà thơ lớn, người đã có những vần thơ tuyệt vời về Đất nước, Nhân dân, về những người chiến sỹ, và đặc biệt là về Bác Hồ. Có lẽ nào không có những vần thơ, những trường ca hay đẹp viết về ông? Có lẽ nào tôi không có một bông hồng vàng để kính dâng ông, một nhà thơ lớn, một nhà thơ đã ru hồn thế hệ chúng tôi từ tuổi ấu thơ, đã sát cánh chúng tôi trên con đường ra trận mà thơ ông như tiếng kèn thôi thúc?
Trong những năm chiến tranh, văn học Việt Nam đã có nhiều trường ca nổi tiếng: Bài ca chim chơrao (Thu Bồn), Mặt đường khát vọng (Nguyễn Khoa Điềm), Khúc hát người anh hùng (Trần Đăng Khoa), Đường tới thành phố (Hữu Thỉnh), Những người đi tới biển (Thanh Thảo), vv… Sau chiến tranh, nhất là những năm gần đây, trường ca dường như đang xuất hiện thưa dần. Trở lại với trường ca, phải chăng, Châu La Việt muốn sử dụng thể loại đậm chất sử thi này để ngợi ca những nhân vật lớn của một thời vĩ đại? Không thể nói rằng văn học thời hậu chiến không còn âm hưởng sử thi. Sau chiến tranh, con người có độ lùi thời gian để nhìn cuộc chiến nhiều mặt hơn, toàn diện hơn, cả ở những góc khuất của nó. Nhưng bên cạnh những tác phẩm về thân phận con người trong và sau chiến tranh, văn học Việt Nam thời hậu chiến vẫn vang lên âm hưởng sử thi trong không ít tiểu thuyết, truyện ngắn. Châu La Việt viết Dòng sông thơm hương cỏ xương bồ để kính dâng hương hồn nhà thơ Tố Hữu, lá cờ đầu của thơ ca cách mạng Việt Nam. Nhưng không chỉ có thế! Đây còn là trường ca ca ngợi nhân dân, ca ngợi Bác Hồ , ca ngợi Đại tướng Nguyễn Chí Thanh “nặng tình đồng chí lại đồng hương” với Tố Hữu., cùng bao người chiến sỹ Cụ Hồ khác nữa…
Trường ca Dòng sông thơm hương cỏ xương Bồ - Châu La Việt
Mạch của trường ca mười chín khúc, như mạch ngầm nước non ngàn dặm của sông Bồ, sông Hương, sông Lô, sông Thao, sông Hồng, sông Tiền, sông Hậu… chảy theo cuộc đời, sự nghiệp của hai nhân vật chính: Tố Hữu và Nguyễn Chí Thanh, những con người đã trải qua bao bước đường thăng trầm của tù đày, gian khổ, hy sinh trong hai cuộc trường chinh “thần thánh” của dân tộc. Từ sông Bồ, họ lớn lên theo các chặng đường cách mạng, thành đôi bạn tri âm tri kỉ. Đôi bạn ấy, một vị tướng và một thi nhân, như cụ thể hóa cho biểu tượng thanh gươm và bút hoa, súng và vầng trăng, hoa và áo trận, vẻ đẹp vừa anh hùng vừa nghệ sĩ của dân tộc.
Cuộc đời và sự nghiệp của Tố Hữu được Châu La Việt dựng lại bằng tiểu sử và đặc biệt là bằng chính các tác phẩm của nhà thơ, từ Từ ấy tới Việt Bắc, Gió lộng, Ra trận, Máu và hoa, Nước non ngàn dặm, Một tiếng đờn…
Kể về cuộc đời Tố Hữu nhưng cấu trúc trường ca của Châu La Việt không đơn tuyến. Châu La Việt học kỹ thuật đan cài chi tiết của tiểu thuyết, sân khấu, điện ảnh, trường độ ngắn dài, âm vực cao thấp của âm nhạc để kể về những con người, sự kiện gắn bó với cuộc đời và thơ Tố Hữu. Có lúc anh dẫn câu hò Huế, kể chuyện đám cưới của vợ chồng đại tướng Nguyễn Chí Thanh. Hoặc dẫn lại Tống biệt hành của Thâm Tâm, bồi hồi hình dung buổi gặp mặt, chia tay bịn rịn cuối cùng của hai Đại tướng Võ Nguyên Giáp và Nguyễn Chí Thanh trước khi đại tướng Nguyễn Chí Thanh đột ngột qua đời, chưa kịp trở lại chiến trường miền Nam ác liệt. Hoặc dùng thơ Hữu Thỉnh tự hào viết về nền văn học ra trận của chúng ta: “Không có sách, chúng tôi làm ra sách/ Chúng tôi làm thơ ghi lấy cuộc đời mình”.
Trong trường ca của mình, không biết bao nhiêu lần Châu La Việt trở đi trở lại với sông Bồ. Sông Bồ, nơi Nguyễn Chí Thanh và Tố Hữu được sinh ra, hai làng quê chung một con đò. Sông Bồ làm họ càng yêu quê hương, càng tự hào về nhau. Sông Bồ bốn mùa xanh trong, đất thi nhân, đất của anh hùng. Và Châu La Việt đã dành cả chương kết của trường ca viết riêng về dòng sông ấy. Tôi cứ miên man trong ý nghĩ: hình như thơ Châu La Việt chính là một dạng của lời tựa xúc động, nghẹn ngào nhớ thương và rất đỗi tự hào cho dòng sông ấy. Dòng sông thơm hương cỏ xương bồ, như Châu La Việt mong muốn, chính là Bông hồng vàng anh tặng không chỉ riêng nhà thơ Tố Hữu và Đại tướng Nguyễn Chí Thanh, mà cả với với bao con người bất tử và những dòng sông lịch sử, dòng sông văn hóa vừa hiền hòa, vừa mãnh liệt trên đất nước đã vẹn toàn thống nhất của chúng ta.
Sài Gòn, tháng 3 năm 2020
BÙI MẠNH NHỊ
