Nhà thơ Phan Thị Thanh Nhàn: “Yêu thơ mà không cần biết tên nhà thơ”

Những bài thơ từ thuở “vỡ lòng”

Viết thơ từ khi còn rất trẻ, vào những năm đầu của thập niên 1960, công bằng mà nói, những bài thơ nổi tiếng gắn với tên tuổi nhà thơ Phan Thị Thanh Nhàn không chỉ có “Hương thầm”. Nhà thơ còn có rất nhiều bài thơ gắn liền với bao thế hệ bạn đọc mà cho đến giờ nhiều người vẫn thuộc nằm lòng. Một trong số đó phải kể đến bài thơ “Làm anh” – “bài học quốc dân” về tình cảm anh em trong gia đình gắn liền với tuổi thơ của bao người. 

Những câu thơ: “Làm anh khó đấy/ Phải đâu chuyện đùa/ Với em gái bé/ Phải “người lớn” cơ” trong bài “Làm anh” đôi khi khiến nhiều người đọc nhầm tưởng là thơ của Trần Đăng Khoa hay thơ Xuân Quỳnh. Bản thân nhà thơ Phan Thị Thanh Nhàn biết rõ điều này, nhưng với nhà thơ thì “Yêu thơ mà không cần biết tên nhà thơ”. Chả vậy mà bao năm qua nhà thơ Phan Thị Thanh Nhàn vẫn viết và sống với thơ bằng cảm xúc của riêng mình, biết được “thơ của mình vẫn sống trong lòng bạn đọc đã là một điều vinh dự”.

Có không ít tác phẩm đưa vào sách khoa như: “Làm anh” (SGK lớp 2), “Nàng tiên ốc” (SGK lớp 4), “Chị Võ Thị Sáu” (SGK tập đọc),… nhưng Phan Thị Thanh Nhàn luôn bỏ qua mọi thứ quyền lợi bên lề, bởi với nhà thơ: “Bộ Giáo dục và Đào tạo đã chọn tác phẩm của mình vào chương trình học phổ thông, tôi cảm thấy vinh dự khi tác phẩm được phổ biến trong cả nước, các em học sinh đều được học đó là niềm tự hào, ngoài ra tôi không nghĩ đến vấn đề quyền lợi từ nhà xuất bản”. 

Viết thơ không màng đến tiếng tăm, lợi ích quan trọng là những cảm xúc phát lộ từ trong thơ. Đó là điều trân quý ở nhà thơ Phan Thị Thanh Nhàn. Hệt như “Hương thầm”, “Làm anh” cũng được nhà thơ chấp bút dành tặng trước tiên cho người người em trong gia đình của mình. “Nhà tôi rất đông anh chị em nên thường chành chọe, tranh giành lẫn nhau nên làm bài thơ trước hết cho các em mình, cho những người làm anh biết yêu, biết quý em gái, biết nhường nhịn,…”  – nhà thơ Phan Thị Thanh Nhàn chia sẻ.  

Thơ Phan Thị Thanh Nhàn có thể nói là một trường hợp đặc biệt. Nhiều bài thơ của nữ nhà thơ không ít lần “rơi vào tay” của những nhà thơ khác do những sự nhầm lẫn hy hữu. Không chỉ riêng “Làm anh” hay “Nàng tiên ốc”, một bài thơ khác của nhà thơ Phan Thị Thanh Nhàn trong sách khác là bài “Chị Võ Thị Sáu” cũng có lần nhầm thành thơ của Tố Hữu khi phát sóng trên một kênh truyền hình. Thế nhưng khi “Yêu thơ mà không cần biết tên nhà thơ”, với nữ sĩ Phan Thị Thanh Nhàn mọi sự nhầm lẫn đều có thể thông cảm và bỏ qua một cách nhẹ nhàng.

Bài thơ “Chị Võ Thị Sáu” trong sách giáo khoa Tiếng Việt lớp 1 được trích từ bài thơ “Truyền thuyết trên đảo Côn Sơn” của nhà thơ Phan Thị Thanh Nhàn trong một chuyến ra thăm Côn Đảo sau ngày giải phóng. Nói về kỉ niệm với bài thơ, nhà thơ từng tâm sự: “Buổi sáng. Chúng tôi cùng nhau ra nghĩa địa Hàng Dương. Tôi nhớ, nghĩa địa Hàng Dương khi ấy còn xơ xác lắm chứ không được như bây giờ. Những ngôi mộ cao thấp, nhấp nhô nhìn rất thương. Mộ chị Sáu dưới chân một cây dương cụt ngọn, chỉ còn lại một nhành rất tươi hướng về phía Bắc. Mộ chị Sáu không có bia khắc tên, tuổi, quê quán như bây giờ mà chỉ có một tấm tôn rỉ ghi số tù. Đêm, tôi cộng hưởng tất cả những giai thoại, những cảm nhận, những suy nghĩ, hình ảnh về chị Sáu viết thành bài “Truyền thuyết trên đảo Côn Sơn”. Bài thơ được in trên báo Văn nghệ số 43 năm 1976. Khi may mắn được chọn in vào SGK cho các em học sinh học, ban tuyển chọn chỉ lấy 10 câu đầu bài thơ và đặt tên là Chị Võ Thị Sáu”.

Từ chuyện gia đình đến hình tượng lịch sử, thơ Phan Thị Thanh Nhàn đều có những dấu ấn rất riêng: mộc mạc mà tinh tế, đi vào lòng người. Mỗi vần thơ đều là những câu chuyện đẹp, những hình ảnh đẹp “dệt vào ký ức” trẻ thơ những bài học giáo dục có giá trị. Khi được hỏi về những sáng tác mang tính giáo dục cho thời đại, cho những thế hệ mai sau của đất nước, nhà thơ Phan Thị Thanh Nhàn đều khước từ mọi lời tán dương, ca ngợi. Riêng với nữ thi sĩ, viết thơ là tôn trọng cảm xúc, là lấy niềm vui cuộc sống.  “Trước hết tôi viết cho gia đình tôi chứ không nghĩ đến những điều cao siêu như viết cho đất nước. Mọi người cứ nghĩ viết để lại đời cho thế hệ con cháu, nhưng tôi nghĩ đó là suy nghĩ khá ảo tưởng.

Trong cuộc đời, không ai có thể nói xấu được ai, không ai có thể tâng bốc được ai, mình như thế nào thì xã hội sẽ đánh giá, mình cố gồng mình nên cũng không để làm gì, viết thì viết chứ tôi không cố gắng để những tác phẩm của mình để lại cho đời sau, nếu người ta thích sáng tác sẽ sống được vài năm, làm sao sống được mãi” – nhà thơ giãi bày.

Xantưkhôp Sêđrin đã từng nói: “Nghệ thuật nằm ngoài quy luật của sự băng hoại. Chỉ mình nó không thừa nhận cái chết”. Và thơ ca cũng thế, những tác phẩm có giá trị chắc chắn sẽ vẫn sống trong mọi thời đại. Một bài thơ được nhiều thế hệ truyền tai nhau không nhất thiết người tác giả được gọi tên, điều quan trong sau cùng tinh thần của người viết nên những bài thơ bất hủ đó được sống mãi. Và thơ của Phan Thị Thanh Nhàn đã có được điều này.

Bằng lòng với cuộc sống… là hạnh phúc

Ở vào cái độ tuổi đã qua “cổ lai hy” từ lâu, ai một lần gặp nhà thơ Phan Thị Thanh Nhàn chắc chắn cũng đều ấn tượng với nét vui tươi, dịu dàng, tao nhã của một người phụ nữ đúng chất Hà thành. Đâu chỉ có vậy, nữ nhà thơ còn mang đến cho người đối diện một tinh thần tươi trẻ, nét yêu đời toát lên từ dáng vẻ của một người đàn bà đã trải qua không ít những biến cố của cuộc đời.

Gợi nhắc về cuộc sống nhiều nỗi buồn trong quá khứ, nhà thơ Phan Thị Thanh Nhàn vẫn giữ một thái độ lạc quan, đón nhận mọi thứ bằng một tinh thần tích cực nhất. Bởi cuộc đời quá ngắn để cho chúng ta buồn. Góa bụa từ năm 36 tuổi, nhà thơ Phan Thị Thanh Nhàn một mình sống, một mình nuôi con, một mình viết thơ…lặng lẽ, độc bước đi qua những ngày u ám nhất của cuộc đời bằng một tinh thần nhẫn lại hiếm thấy ở một người phụ nữ.

Người ta vẫn nhắc với nhau rằng, đi qua tột cùng của những nỗi đau thì con người ta trở nên mạnh mẽ hơn, lạc quan hơn khi đón nhận mọi giông tố của cuộc đời này mang đến. Điều này đúng với nhà thơ Phan Thị Thanh Nhàn! Cho đến thời điểm hiện nay, nhiều người tin rằng nữ nhà thơ vẫn nhìn cuộc đời qua lăng kính màu hồng.

Thật vậy! nhà thơ Phan Thị Thanh Nhàn thổ lộ: “Người ta thường hỏi tôi quan điểm như thế nào về hạnh phúc, tôi thường trả lời là ai mà biết bằng lòng với cuộc sống của mình thì người đó là người hạnh phúc”. Nhà thơ Phan Thị Thanh Nhàn chọn một cách sống tự nhiên, chân thật với con người và độ tuổi của mình. 

Giờ đây, nhà thơ Phan Thị Thanh Nhàn chọn cho mình một cuộc sống nhẹ nhàng, quây quần với gia đình, tìm niềm vui với những người bạn. Hằng ngày chăm chỉ tập luyện thể dục, bơi lội, đạp xe để nâng cao sức khỏe, tinh thần thoải mái, sống vui, sống khỏe từng giây phút trong cuộc đời mình. Bởi với nhà thơ Phan Thị Thanh Nhàn, không cần gồng mình để có tên tuổi lưu danh muôn đời mà chỉ sống chân thật, đơn giản với những gì mình có. Nhà thơ vẫn tự nhủ rằng: “Tôi may mắn nhận được tình cảm đặc biệt của mọi người, những người yêu mến tôi. Giờ đi đến đâu cũng nhiều người biết, kể cả những người làm kinh doanh. Tôi chẳng có tên tuổi gì nhưng mấy anh sửa xe đạp vẫn biết vì thấy tôi mấy lần trên ti vi”.  

Thế đấy, với những người làm công việc sáng tạo thi ca, nghệ thuật chân chính đâu cần những lời ca ngợi, tán dương hay lưu danh muôn đời mà chỉ cần những tình cảm chân quý, sự đón nhận của độc giả cũng đủ để họ thấy tự hào và vinh dự. Bởi sứ mệnh của những nhà thơ vốn như con ong biến trăm hoa thành mật ngọt, gom vạn điều đẹp đẽ ở đời viết lên thơ.

Rõ ràng, không thể phủ nhận những sáng tác của nhà thơ Phan Thị Thanh Nhàn luôn ẩn chứa những cảm xúc rất riêng không thể gọi tên chính xác mà chỉ có thể tạm gọi là những rung cảm tinh tế của một hồn thơ đa cảm. Sẽ là không sai khi khẳng định, nguồn cảm hứng trong sáng tác của nhà thơ Phan Thị Thanh Nhàn luôn dạt dào. Bởi khi được hỏi về những dự định sách tác ở thời điểm hiện tại, nhà thơ trả lời: “Tôi nghĩ cảm xúc đến thì mình sẽ sáng tác chứ không dự định”.

Cho dù còn viết nữa hay không thì Phan Thị Thanh Nhàn vẫn mãi là một nhà thơ có cho mình được một chất thơ riêng không thể trộn lẫn. Những tài sản trong sự nghiệp cầm bút của nhà thơ Phan Thị Thanh Nhàn chắc chắn vẫn sẽ được người đời tiếp tục đón nhận và lan tỏa những giá trị tốt đẹp, nhân văn, nhân bản trong từng câu chữ…. Để khi mỗi lần độc giả nhắc về “Hương thầm” hay “Làm anh” đều gọi tên Phan Thị Thanh Nhàn.  

Thái Gia Khánh